ความเป็นมา
สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงตระหนักว่า การที่ประชาชนที่อยู่ในถิ่นทุรกันดารจะมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น สามารถพึ่งตนเองได้ ประชาชนเหล่านี้จะต้องทันต่อเหตุการณ์ต่างๆ ซึ่งเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว ทั้งนี้ต้องมีการเตรียมคนให้พร้อมที่จะรับสถานการณ์ ให้รู้จักปรับตัวในสิ่งที่เปลี่ยนแปลงในด้านต่างๆ ทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เน้นการมีส่วนร่วมของประชาชน เพื่อให้เกิดการเรียนรู้ และนำไปสู่การปฏิบัติ จึงทรงมีพระราชดำริให้ดำเนินงานโครงการส่งเสริมเศรษฐกิจพอเพียงในชุมชน ขึ้นในปี 2556 เพื่อให้ประชาชนสามารถดำรงชีวิตของตน และครอบครัวในยุคโลกาภิวัตน์ได้อย่างดีและมีความปกติสุข โดยน้อมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไปใช้ในการดำเนินชีวิต สามารถพึ่งตนเอง มีอาชีพมีรายได้ ทำให้สามารถปรับปรุงสภาพความเป็นอยู่ในครอบครัวได้ดีขึ้น มีกำลังสนับสนุนการศึกษาของบุตรหลาน ส่งผลให้ชุมชนเข้มแข็งอย่างมั่นคงและยั่งยืน
แนวทางการพัฒนา
การเพิ่มศักยภาพการพึ่งตนเองในระดับครัวเรือน
1) ด้านความมั่นคงทางด้านอาหาร
- ส่งเสริมการผลิตอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการ เช่น ปลูกพืชผักสวนครัว การเลี้ยงสัตว์ ประมง ไม้ผล และอื่นๆ ตามความเหมาะสมของพื้นที่ โดยใช้การเกษตรแบบผสมผสาน ปลอดภัยจากสารพิษ
- ส่งเสริมการแปรรูป และถนอมอาหารไว้บริโภค
- พัฒนาแหล่งน้ำเพื่อการเกษตร
2) ด้านแหล่งที่อยู่อาศัย
- พัฒนาที่อยู่อาศัยที่มีความมั่นคง สะอาด และปลอดภัย ตามอัตภาพ
- พัฒนาสภาพแวดล้อมให้เหมาะสมต่อการอยู่อาศัย
3) ด้านสถานะทางการเงินของครัวเรือน
- ส่งเสริมการทำบัญชีครัวเรือน
- ลดภาวะหนี้สิน
- ส่งเสริมการออม
4) ด้านการศึกษา
- ส่งเสริมให้สมาชิกในครัวเรือนได้เรียนรู้และพัฒนาตนเองสม่ำเสมอ
- ส่งเสริมให้บุตรมีโอกาสศึกษาต่อในระดับที่สูงขึ้น
5) ด้านครอบครัวเป็นสุข
- ส่งเสริมการมีส่วนร่วมทำกิจกรรมของสมาชิกในครอบครัว
- ส่งเสริมให้สมาชิกในครอบครัวประพฤติตนอยู่ศีลธรรม ไม่เล่นการพนัน ดื่มสุรา หรือยุ่งเกี่ยวกับยาเสพติด
- ส่งเสริมสุขภาวะของครอบครัว
การเพิ่มศักยภาพความเข้มแข็งในระดับชุมชน
1) ด้านการบริหารจัดการและกระบวนการกลุ่ม
- พัฒนากลุ่มมีโครงสร้างการบริหารงานกลุ่ม ในรูปแบบคณะกรรมการ
- ส่งเสริมให้กลุ่มมีกฎระเบียบข้อบังคับ เพื่อเป็นแนวทางในการปฏิบัติของสมาชิก ให้บรรลุวัตถุประสงค์ ตามเป้าหมายของกลุ่ม
- ส่งเสริมให้กลุ่มมีการวางแผนการดำเนินงานของกลุ่มร่วมกัน
- ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของสมาชิกในการบริหารจัดการกลุ่ม รวมทั้งได้รับผลประโยชน์อย่างเหมาะสม เป็นธรรม
2) ด้านการผลิตของกลุ่ม
- ส่งเสริมให้กลุ่มทำกิจกรรมการผลิตอย่างต่อเนื่อง ทั้งกิจกรรมลดรายจ่าย เช่น การปลูกพืชผักในลักษณะ แปลงรวม การทำปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก ทำน้ำยาล้างจาน ฯลฯ และกิจกรรมสร้างรายได้ เช่น การแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร ศิลปหัตถกรรม ศิลปะประดิษฐ์ ฯลฯ
- ส่งเสริมให้กลุ่มมีการสร้างกระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน
- ส่งเสริมให้มีการใช้ภูมิปัญญา หรือวัตถุดิบที่มีอยู่ในท้องถิ่นมาผลิตเป็นสินค้าและบริการ เพื่อเพิ่มรายได้ให้แก่สมาชิกในชุมชน
3) ด้านการเงินและบัญชี
- ส่งเสริมให้กลุ่มมีการระดมทุนจากสมาชิก เพื่อเป็นทุนสำหรับกิจกรรมของกลุ่ม
- ส่งเสริมให้มีการออมทรัพย์
- ส่งเสริมให้มีการจัดทำบัญชีการเงิน ที่โปร่งใส และตรวจสอบได้
4) ด้านการตลาด
- ส่งเสริมให้มีแหล่งจำหน่ายผลผลิตในชุมชน หรือพื้นที่อื่นๆตามความเหมาะสม
- สนับสนุนอุปกรณ์ เครื่องมือที่จำเป็นในการแปรรูป เพื่อเป็นการเพิ่มมูลค่าผลิตภัณฑ์ชุมชน
- ส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ ทางการตลาดให้แก่สมาชิก
5) ด้านการช่วยเหลือสังคม
- ส่งเสริมให้กลุ่มจัดกิจกรรมสาธารณประโยชน์แก่สมาชิกและชุมชน
- ส่งเสริมให้กลุ่มช่วยเหลือสมาชิกที่อ่อนแอ
แผนพัฒนากลุ่มเศรษฐกิจพอเพียงในชุมชน
พื้นที่ดำเนินการ
พื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 20 จังหวัด ได้แก่
1) จังหวัดกาฬสินธุ์ จำนวน 5 กลุ่ม
2) จังหวัดขอนแก่น จำนวน 6 กลุ่ม
3) จังหวัดชัยภูมิ จำนวน 5 กลุ่ม
4) จังหวัดนครพนม จำนวน 5 กลุ่ม
5) จังหวัดนครราชสีมา จำนวน 5 กลุ่ม
6) จังหวัดบึงกาฬ จำนวน 5 กลุ่ม
7) จังหวัดบุรีรัมย์ จำนวน 5 กลุ่ม
8) จังหวัดมุกดาหาร จำนวน 5 กลุ่ม
9) จังหวัดมหาสารคาม จำนวน 5 กลุ่ม
10) จังหวัดยโสธร จำนวน 5 กลุ่ม
11) จังหวัดร้อยเอ็ด จำนวน 5 กลุ่ม
12) จังหวัดเลย จำนวน 5 กลุ่ม
13) จังหวัดศรีสะเกษ จำนวน 5 กลุ่ม
14) จังหวัดสกลนคร จำนวน 5 กลุ่ม
15) จังหวัดสุรินทร์ จำนวน 6 กลุ่ม
16) จังหวัดหนองคาย จำนวน 5 กลุ่ม
17) จังหวัดหนองบัวลำภู จำนวน 5 กลุ่ม
18) จังหวัดอุดรธานี จำนวน 5 กลุ่ม
19) จังหวัดอุบลราชธานี จำนวน 5 กลุ่ม
20) จังหวัดอำนาจเจริญ จำนวน 5 กลุ่ม
พื้นที่ภาคใต้ 4 จังหวัด ได้แก่
1) จังหวัดพังงา จำนวน 3 กลุ่ม
2) จังหวัดระนอง จำนวน 3 กลุ่ม
3) จังหวัดกระบี่ จำนวน 3 กลุ่ม
4) จังหวัดภูเก็ต จำนวน 3 กลุ่ม
รายชื่อกลุ่มเศรษฐกิจพอเพียงในชุมชน
หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
1) กรมส่งเสริมการเกษตร
2) กรมการปกครอง
3) กรมตรวจบัญชีสหกรณ์
4) มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช