“…สร้างป่า สร้างรายได้ เป็นแนวทางการพัฒนาการฟื้นฟูป่าไม้ เพื่อให้ประชาชนสามารถอยู่ร่วมกับป่า และมีรายได้เสริมจากการปลูกพืชโดยที่ไม่ทำลายป่าไม้ โดยการปลูกป่าร่วมกับพืชเศรษฐกิจ มีการปลูกไม้หลายๆ ระดับ หลายๆ ชนิด มีทั้งไม้เรือนยอดสูงลดหลั่นกันลงมา นอกจากจะทำให้ชาวบ้านมีรายได้แล้ว ยังทำให้มีป่าไม้เพิ่มขึ้นอีกทางหนึ่งด้วย…”

พระราชดำรัส ในการประชุมสัมมนา “รักษ์ป่าน่าน”
วันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2557 ณ ศูนย์การเรียนรู้และบริการวิชาการ
เครือข่ายแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ตำบลผาสิงห์ อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน
ความเป็นมา
ปี 2556 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี มีพระราชดำริให้ดำเนินงานโครงการ “สร้างป่า สร้างรายได้” ซึ่งเป็นวิธีการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าไม้ด้วยการปลูกไม้ป่าดั้งเดิมของพื้นที่ให้เป็นไม้ประธาน ผสมผสานกับการปลูกพืชเกษตรหรือไม้เศรษฐกิจที่สามารถสร้างรายได้ให้แก่คนท้องถิ่น ตามลำดับชั้นเรือนยอดตั้งแต่ชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน ทำให้เกิดความหลากหลายของขนาด และพันธุกรรมพืช เกิดความอุดมสมบูรณ์เลียนแบบธรรมชาติ โดยเริ่มเป็นโครงการนำร่องในพื้นที่จังหวัดน่าน และเลย ก่อนขยายไปยังจังหวัดเชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน และตาก



แนวทางการพัฒนา
แนวทางการดำเนินงานโครงการสร้างป่า สร้างรายได้
1. วิเคราะห์พื้นที่เลือกชนิดพืชและรูปแบบในการปลูก
เลือกชนิดพืชปลูกของโครงการสร้างป่า สร้างรายได้ ต้องคำนึงถึงสภาพสังคมพืชเดิม ปลูกพืชให้เหมาะสม เช่น สภาพเดิมเป็นป่าเต็งรัง ควรปลูก
-
- ไม้เรือนยอดชั้นบน
- ไม้ป่า เช่น ยาง เต็ง รัง ประดู่ แดง พะยอม เป็นต้น
- ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น ขนุน มะม่วง มะขาม ลำไย เป็นต้น
- ไม้เรือนยอดชั้นบน
-
- ไม้เรือนยอดชั้นรอง
- ไม้ป่า เช่น มะขามป้อม สมอไทย ตะแบก มะกอกป่า สะเดา เพกา เป็นต้น
- ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น ไผ่เลี้ยง ไผ่บง พุทรา แค มะรุม เป็นต้น
- ไม้เรือนยอดชั้นรอง
-
- ไม้พุ่ม
- ไม้ป่า เช่น ผักหวานป่า ปรง มะเม่า เหมือดโลด แสลงใจ เป็นต้น
- ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น หม่อน ชะอม กล้วย น้อยหน่า มะละกอ ดีปลี เป็นต้น
- ไม้พุ่ม
-
- ไม้ผิวดิน
- ไม้ป่า เช่น กลอย บุก มันป่า เอื้องหมายนา กวาวเครือ ย่านาง เป็นต้น
- ไม้เกษตร/เศรษฐกิจ เช่น ไพล กระชาย ขมิ้น ขิง ข่า มันเทศ เป็นต้น
- ไม้ผิวดิน
รูปแบบการปลูกป่า ต้องสอดคล้องตามสภาพภูมิประเทศ รวมทั้งความถี่ในการปลูกต้องเหมาะสมกับธรรมชาติของพืชแต่ละชนิด เช่น
-
- การปลูกตามพื้นที่ราบ
- ปลูกเป็นแถวเป็นแนวเป็นแถบ สลับกันระหว่างเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
- ปลูกแบบสมรม สลับกันไปเป็นกลุ่มๆ ทั้งเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
- การปลูกตามพื้นที่ราบ
-
- การปลูกในพื้นที่ลาดชัน
- ปลูกตามแนวระดับเส้นลาดชัน สลับกันระหว่างเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
- ปลูกแบบสมรม เป็นกลุ่มๆ ทั้งเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ไม้พุ่มและไม้ผิวดิน
- การปลูกในพื้นที่ลาดชัน
2. สร้างความรู้ ความเข้าใจร่วมกันเกี่ยวกับแนวคิด วิธีการดำเนินงานโครงการ รับสมัครชาวบ้าน มีการรวมกลุ่ม วางแผนการปลูกตามหลักวิชาการ รวมทั้งจดทะเบียนสมาชิกให้ถูกตามกฎหมาย การอบรมให้ความรู้ การศึกษาดูงาน สมาชิกต้องมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอน เป็นงานที่หวังผลระยะยาว
3. ส่งเสริมการจำหน่ายและสร้างมูลค่าเพิ่ม ให้มีกิจกรรมที่ผสมผสาน บูรณาการ ต่อยอดจากผลผลิตของโครงการ เช่น การแปรรูป การถนอมอาหาร การตลาด เพื่อให้ชาวบ้านมีรายได้ เป็นต้น
4. สนับสนุนการดำเนินงาน มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องหลายหน่วย เช่น
-
- หน่วยหลัก
- กรมป่าไม้ เป็นพี่เลี้ยงชุมชน 486 แห่ง และให้คำแนะนำเกี่ยวกับการจัดการพื้นที่ให้สอดคล้องกับกฎระเบียบ พันธุ์ไม้ป่า
- กรมส่งเสริมการเรียนรู้ เป็นพี่เลี้ยงชุมชน 496 แห่ง และอบรมให้ความรู้ เสริมสร้างจิตสำนึก เพื่อนำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน
- หน่วยหลัก
-
- หน่วยสนับสนุน
- กรมส่งเสริมการเกษตร ให้คำแนะนำเกี่ยวกับพืชเศรษฐกิจ พันธุ์ไม้เกษตร การแปรรูป
- กรมพัฒนาที่ดิน ให้คำแนะนำ และสนับสนุนเกี่ยวกับการปรับปรุงบำรุงดิน
- กรมวิชาการเกษตร ให้คำแนะนำเกี่ยวกับนวัตกรรมต่างๆ
- กรมการปกครอง อำนวยการ รวมทั้งสนับสนุนงบประมาณในการพัฒนาต่อยอด
- มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ให้ความรู้และคำแนะนำทางวิชาการ
- หน่วยสนับสนุน
-
- ภาคเอกชน เกี่ยวกับการแปรรูป การตลาด



พื้นที่ดำเนินการ
โครงการสร้างป่า สร้างรายได้ มีพื้นที่ดำเนินงานในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวม 5 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดน่าน เชียงใหม่ ตาก แม่ฮ่องสอน และจังหวัดเลย มีพื้นที่ดำเนินการรวม 42 อำเภอ 158 ตำบล 956 ชุมชน มีสมาชิกเข้าร่วม 19,890 ครัวเรือน และมีพื้นที่เข้าร่วมโครงการ จำนวน 71,786 ไร่


การพระราชทานความช่วยเหลือ

พระราชทานเงินสำหรับจัดซื้อวัสดุอุปกรณ์และปรับปรุงอาคารแปรรูปผลิตภัณฑ์
ปี 2563
- พระราชทานเงินให้แก่กลุ่มบ้านนาพึง ตำบลนาพึง อำเภอนาแห้ว จังหวัดเลย สำหรับจัดซื้อวัสดุอุปกรณ์ในการนำไปปรับปรุงระบบน้ำแรงดันสูง ด้วยการขุดบ่อให้มีความลึกขึ้น เพื่อเพิ่มปริมาณน้ำให้เพียงพอ
- พระราชทานเงินให้แก่กลุ่มวิสาหกิจชุมชนแปรรูปสินค้าเกษตร ตำบลพะวอ อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก ในการปรับปรุงอาคารแปรรูปผลิตภัณฑ์ (สบู่บุก) และอุปกรณ์ที่ใช้ในการแปรรูปผลิตภัณฑ์
หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

กรมป่าไม้

กรมส่งเสริมการเรียนรู้

กรมการปกครอง

มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช

กรมส่งเสริมการเกษตร

กรมวิชาการเกษตร

กรมพัฒนาที่ดิน